7 Νοεμβρίου 2013

Ο αργός θάνατος της μεσαίας τάξης

Τα μνημόνια επανέφεραν την δομή της ελληνικής κοινωνίας στο θλιβερό προπολεμικό δίπολο «πλούσιοι και φτωχοί»

Τα χαράτσια αυξάνονται και πληθύνονται, η ακίνητη περιουσία λεηλατείται και η μεσαία τάξη δεν αισθάνεται καθόλου καλά τελευταία. «Μας μεγάλωσαν με την απειλή του κομμουνιστικού κινδύνου, – θα ‘ρθει ο κομμουνισμός και θα σας πάρει τα σπίτια – μας τρομοκρατούσαν μια ζωή», μονολογούν χαμένοι στους διαδρόμους των εφοριών οι Έλληνες της μεσαίας τάξης: «και έρχεται, τώρα και μας τα παίρνει η ίδια η Δεξιά…»
Είναι αλήθεια: τα μεσαία στρώματα, η περίφημη ευρωπαϊκή «μεγάλη – μεσαία τάξη» (οι μικρομεσαίοι μισθωτοί του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα, οι μικρομεσαίοι επιχειρηματίες, οι μικρομεσαίοι αγρότες και συνταξιούχοι) βάλλονται κατά ριπάς και διαλύονται, και καταρρέουν. Και το τερατώδες σχέδιο της συγκυβέρνησης Σαμαρά – Βενιζέλου που, επί της ουσίας, δημεύει την ακίνητη περιουσία, δεν είναι παρά η χαριστική βολή στο σώμα της μεσαίας τάξης…

Βασικός αίτιος ο καπιταλισμός

Για να είμαστε ακριβείς, πρέπει να πούμε ότι η αποδόμηση της μεσαίας τάξης δεν είναι θέμα ελληνικό, αλλά παγκόσμιο – θέμα της «κοσμοοικονομίας», όπως προσδιορίζεται επιστημονικά. Και δεν είναι θέμα τωρινό – η κρίση απλώς το επιτάχυνε – ενώ, μόνο εξ αγχιστείας σχετίζεται με την Δεξιά, λόγω της στενής σχέσης της με τον Φιλελευθερισμό: ο βασικός αίτιος για την οικονομική απονεύρωση και, εν τέλει, την φτωχοποίηση της ελληνικής και της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας, να πούμε, μεσαίας τάξης, είναι – ποιός άλλος; – ο καπιταλισμός.
Εντελώς συνοπτικά: μετά τον πόλεμο, αλλά κυρίως στην περίοδο 1967 – 1973 οι αριθμοί της μεσαίας τάξης αυξήθηκαν δραματικά, καθώς αυξήθηκαν αντίστοιχα οι θέσεις εργασίας που ορίστηκαν ως δικές της. Ταυτόχρονα ανέβηκε, επίσης δραματικά, το βιοτικό της επίπεδο. Έτσι, η μεσαία τάξη έγινε ο βασικός πυλώνας σταθερότητας των πολιτικών συστημάτων του καπιταλιστικού κόσμου, ενώ η εργατική τάξη απέμεινε να ονειρεύεται να γίνει μέρος των μέσων στρωμάτων που ευημερούσαν από πάνω της. Και να το παλεύει μέσω εισοδηματικών αυξήσεων με την υποστήριξη των συνδικάτων, και της υποβοηθούμενης από το κράτος βελτίωσης των συνθηκών ζωής της…

Το «κούρεμα» της μεσαίας τάξης

Αυτή η επέκταση είχε ως συνέπεια την σημαντική άνοδο του κόστους παραγωγής, τον μόνιμο πληθωρισμό και την αυξανόμενη συμπίεση στη συσσώρευση κεφαλαίου, προκαλώντας έντονες συστημικές ανησυχίες για την «ανταγωνιστικότητα» και για τα δημοσιονομικά βάρη του κράτους. Και αντιδράσεις: μία επίμονη, πολύτροπη και μακρόχρονη προσπάθεια κλαδέματος της μεσαίας τάξης. «Οι πολιτικές παρενέργειες του κλαδέματος της μεσαίας τάξης θα είναι, βαρύτατες», σημειώνει ο Immanuel Wallerstein: «μορφωμένη και συνηθισμένη στις ανέσεις, μια μεσαία τάξη που θα απειλείται να χαρακτηριστεί déclassé, δεν θα υπομείνει, παθητικά ένα τέτοιο πισωγύρισμα γοήτρου και εισοδήματος. Είδαμε ήδη τα δόντια της κατά τη διάρκεια των ανά τον κόσμο στάσεων του 1968. Για να την κατευνάσουν, υπήρξαν οικονομικές παραχωρήσεις από το 1975 έως το 1985. Αυτές οι χώρες πληρώνουν τώρα το τίμημα, αλλά τέτοιες παραχωρήσεις είναι δύσκολο να επαναληφθούν…»
Ακριβώς. Ήταν στραβό το …κλήμα της μεσαίας τάξης, το έφαγε και ο γάιδαρος του καπιταλιστικού συστήματος, η κρίση: από το 2007, οι παραχωρήσεις κόβονται με το μαχαίρι. Το μεγάλο «κούρεμα» της μεσαίας τάξης ξεκινά από τις ΗΠΑ μέσω της… ψιλής μηχανής του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οι συνέπειες για τα μεσαία στρώματα της κλονισμένης οικονομικής υπερδύναμης είναι γνωστές: χαμένα σπίτια, χαμένες ανέσεις, χαμένα προνόμια, συρρίκνωση της… μεγάλης μεσαίας τάξης των ΗΠΑ.

Έκπτωση στην τάξη των φτωχών

Το πέρασμα της οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη σήμανε την αρχή του τέλους κάθε οικονομικής παραχώρησης προς την ευρωπαϊκή μεσαία τάξη. Στην Ελλάδα, το «πειραματόζωο» του μεταμοντέρνου καπιταλιστικού συστήματος, το μεγάλο κούρεμα των μεσαίων στρωμάτων ξεκινά το 2010, με το πρώτο μνημόνιο: το σύνολο των μέτρων καθώς και οι παρενέργειές τους (πρωτόγνωρη ύφεση, και πλήρης τραπεζική αδράνεια) «χτυπούν» τη μεσαία τάξη στις ρίζες της.
Η συνέχεια είναι γνωστή: ο τριετής φαύλος κύκλος νέων μέτρων για νέο δανεισμό και νέα ύφεση και νέα μέτρα και νέο δανεισμό και νέα ύφεση και νέα μέτρα... Με τη μεσαία τάξη στο κέντρο του κύκλου, απαξιώμένη, ξεζουμισμένη, φτωχοποιημένη. Και τώρα – με τη χαριστική βολή του τερατώδους νέου Φόρου Ακίνητης Περιουσίας – να εκπίπτει και να διολισθαίνει στην νεοταξική κατηγορία των νεόπτωχων.

Ξεχνούν ή δεν βλέπουν τα κόμματα;

Το τραγικό είναι ότι, όπως στη μνημονιακή ρητορική των κομμάτων της συγκυβέρνησης, έτσι και στην αντιμνημονιακή ρητορική των κομμάτων της αντιπολίτευσης, συμπεριλαμβανομένου του ΣΥΡΙΖΑ, κάθε αναφορά στην αναγκαιότητα εξαιρέσεων από περικοπές και ελαφρύνσεων από φορολογικά βάρη, εξαντλείται σε κάποιους «χαμηλόμισθους και χαμηλοσυνταξιούχους» και σε κάποια «κατώτερα εισοδηματικά στρώματα». Προφανώς όλοι ξεχνούν, ή καμώνονται πως ξεχνούν, ή δεν βλέπουν, ότι οι ταξικές δομές της ελληνικής κοινωνίας επανήλθαν στο θλιβερό προπολεμικό δίπολο πλούσιοι και φτωχοί». Και ότι όλοι – πλην πλουσίων, χαμηλόμισθοι είμαστε πια. Και χαμηλοσυνταξιούχοι, και κατώτερα εισοδηματικά στρώματα.
Και βέβαια, κάποιοι ξεχνούν ή δεν βλέπουν ότι η έκπτωτη στον «πόλο» των φτωχών, πάλαι ποτέ «μεγάλη μεσαία τάξη», είναι ο προνομιακός χώρος, να πούμε, της κοινοβουλευτικής Αριστεράς. ‘Όπως ήταν κάποτε η «εργατική τάξη», ή «οι εργαζόμενοι του χεριού και του πνεύματος», κάπως έτσι…

Νίκος Τσαγκρής 

Δεν υπάρχουν σχόλια: